Η πρόκληση του οικονομικού περιφερισμού.

Η εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης, από τη δεκαετία του 1970, βασικά χαρακτηριστικά της οποίας ήταν,  η εφαρμογή των κανόνων του ελεύθερου εμπορίου, της απρόσκοπτης κίνησης των κεφαλαίων με βάση τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, συνοδεύτηκε, pari passo, από την εμφάνιση και τη σταδιακή εξάπλωση των Περιφερειακών Συμφωνιών Εμπορίου (ΠΣΕ). Αναφέρω τις πλέον γνωστές Περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου στον Πλανήτη.
Στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο έχουμε την προσπάθεια περιφερειακής ολοκλήρωσης με την καθοδήγηση της γαλλογερμανικής συμμαχίας και τη δημιουργία της ΕΟΚ αρχικά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη συνέχεια. Η ίδρυσή της ανάγεται στο 1957.
Στην Ασία του Ειρηνικού οι σημαντικότεροι περιφερειακοί θεσμοί είναι;

• η Ένωση των Κρατών της Νοτιανατολικής Ασίας  (Association of Southeast Asian Nations -ASEAN) στην οποία συμμετέχουν οι ακόλουθες χώρες:  Βιετνάμ, Λάος, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Μπρουνέι, Ινδονησία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία, Καμπότζη, Μυανμάρ. Ιδρύθηκε το 1967.

• Επίσης έχουμε την Οικονομική Συνεργασία Ασίας –Ειρηνικού (Asia-Pacific Economic Cooperation -APEC) στην οποία συμμετέχουν 21 χώρες που βρέχονται από τον Ειρηνικό (ΗΠΑ, Καναδάς, Μεξικό, Περού, Χιλή, Ρωσία, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, Νότιος Κορέα, Ιαπωνία, Αυστραλία , Νέα Ζηλανδία. Βιετνάμ, Λάος, Ταϊλάνδη, Φιλιππίνες, Μπρουνέι, Ινδονησία, Σιγκαπούρη, Μαλαισία, Καμπότζη, Μυανμάρ, Παπούα Νέα Γουϊνέα. Ιδρύθηκε το 1989 με πρωτοβουλία της Αυστραλίας .

• Τελευταία η Οικονομική Συμφωνία Περιφερειακής Κατανόησης  (Regional Comprehensive Economic Partnership -RCEP) αποτελείται από τα δέκα μέλη που ανήκουν  στην Ένωση των Κρατών της Νοτιανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations -ASEAN)   και από έξι ακόμη μέλη που έχουν συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου με το ASEAN. Δηλαδή : Κίνα, Νότιος Κορέα, Ιαπωνία, Ινδία, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία.Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία της Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) αρχίζει από το 2013 με πρωτοβουλία της Κίνας.

• Στην Βόρειο Αμερική , με πρωτοβουλία των ΗΠΑ , έχουμε τη δημιουργία της  Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής (North American Free Trade Agreement -NAFTA)  η οποία είναι μια εμπορική συμφωνία μεταξύ του Μεξικού, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και του Καναδά.

Η συμφωνία υπογράφτηκε από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζόρτζ Μπους (πατέρα) , τον πρωθυπουργό του Καναδά Μπράιαν Μαλρόνεϊ και τον πρόεδρο του Μεξικού Κάρλος Σαλίνας στις 17 Δεκεμβρίου 1992 στο Σαν Αντόνιο  του Τέξας και άρχισε να λειτουργεί στις 1 Ιανουαρίου 1994. Αφαιρούσε τους φόρους στα εμπορευόμενα προϊόντα μεταξύ των ΗΠΑ του Καναδά και του Μεξικού. Επίσης προστάτευε τα πνευματικά δικαιώματα, τις ευρεσιτεχνίες και τις εμπορικές επωνυμίες μεταξύ αυτών των τριών κρατών. Ανανεώθηκε στη συνέχεια με το Βορειοαμερικάνικο Σύμφωνο Περιβαλλοντικής Συνεργασίας και  με το Βορειοαμερικάνικο Σύμφωνο Εργατικής Συνεργασίας.

• Στη Λατινική Αμερική έχουμε τη δημιουργία της Κοινής Αγοράς του Νότου ( Mercado Común del Sur – MERCOSUR ). Πλήρη μέλη είναι οι χώρες:  Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουρουγουάη, και Βενεζουέλα (η οποία αποπέμφθηκε   την 1 Δεκεμβρίου 2016 ). Συνδεδεμένα μέλη είναι οι χώρες: Βολιβία, (από τον Ιούλιο του 2015 αποτελεί μόνιμο μέλος της Ένωσης) Χιλή, Περού, Κολομβία, Ισημερινός και Σουρινάμ. Ως παρατηρητές συμμετέχουν οι χώρες : Νέα Ζηλανδία και Μεξικό.  Ιδρύθηκε το 1991 στην πρωτεύουσα της Παραγουάης Ασουνσιόν.

Όμως οι παραπάνω αναφερόμενες Περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου είναι οι περισσότερες γνωστές.  Σύμφωνα με τα τελευταία υπάρχοντα στοιχεία το ενδιαφέρον των χωρών να γίνουν μέλη κάποιας ΠΣΕ έχει αυξηθεί κατακόρυφα από τις αρχές του 21ου αιώνα. Ο αριθμός των χωρών που ανήκουν τουλάχιστον σε μια ΠΣΕ από 70 την περίοδο της δεκαετίας του 1970 έχει αυξηθεί στο 200 το 2012 , σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (Kangni Kpodar, Patrick Imam,  The effect of regional trade agreements on growth volatility, VOX.org  08 May 2017).
Πρωταγωνίστριες σε αυτή τη διαδικασία είναι οι  λεγόμενες χώρες μεσαίων – εισοδημάτων όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε από την παρακάτω Γραφική Παράσταση 1.  Αντίθετα είναι μικρή η συμμετοχή των χωρών χαμηλού εισοδήματος.
Γραφική Παράσταση 1
Αριθμός χωρών μελών τουλάχιστον  μιας Περιφερειακής Συμφωνίας Εμπορίου 1970-2012

Πηγή: Kangni Kpodar, Patrick Imam,  The effect of regional trade agreements on growth volatility, VOX.org  08 May 2017
Πράσινο: χώρες χαμηλού εισοδήματος
Πορτοκαλί : χώρες μεσαίου εισοδήματος
Κόκκινο : χώρες υψηλού εισοδήματος
Επίσης, ένα επιπλέον ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, η ίδια χώρα μπορεί να συμμετέχει σε περισσότερες από μια Περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου.  Κατά μέσο όρο μια χώρα μεσαίου εισοδήματος βρίσκεται σε εμπορική συνεργασία με άλλες 20 χώρες , μέσω των Περιφερειακών Συμφωνιών Εμπορίου. Στην περίπτωση των χωρών υψηλού εισοδήματος ο αριθμός των χωρών αυξάνεται στις 45 χώρες.

2. Η μεγάλη επιστροφή των Περιφερειακών Συμφωνιών Εμπορίου, κυρίως από την δεκαετία του 1980, μπορεί εύκολα να εξηγηθεί ως απάντηση στους φόβους αλλά και τα αποτελέσματα της εξάπλωσης των πολυμερών συμφωνιών εμπορίου και της δημιουργίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ειδικά μετά τις αποφάσεις του επονομαζόμενου Γύρου της Ντόχα.  Είναι σίγουρο ότι αποτελεί μια δεύτερη επιλογή , στρατηγικής σημασίας, για όλες τις συμμετέχουσες χώρες προκειμένου να βρουν καλύτερες θέσεις εμπορικής διαπραγμάτευσης από εκείνη που προσφέρει το άμεσο ελεύθερο εμπόριο και οι κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ανεξαρτήτως του ότι, όλες οι Περιφερειακές Συμφωνίες πρέπει να τύχουν της έγκρισης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.
Μάλιστα σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι χώρες αυξάνουν τις προσπάθειές τους να βρουν καλύτερο επίπεδο διαπραγμάτευσης έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις πρόσθετες δυσκολίες. Αναφέρω ως παράδειγμα , ότι το 2009 , στην κορύφωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης , 25 νέες Περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου κοινοποιήθηκαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Το έτος 2012, υπολογίζονται σε 300 οι Περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου . Μεγάλος και εντυπωσιακός αριθμός. 
Ο οικονομικός περιφερισμός εξελίσσεται σε μια ολοένα και σημαντικότερη τάση της παγκόσμιας οικονομίας. Οι επιπτώσεις των περιφερειακών ενώσεων στο παγκόσμιο εμπόριο γίνονται όλο και πιο ευδιάκριτες. Η συνεχής αυτή τάση προς τον οικονομικό περιφερισμό και η εκτροπή του διεθνούς  εμπορίου από τη θεωρητική κατασκευή του «ελεύθερου εμπορίου» της καθαρής θεωρίας του εμπορίου, δείχνει με σαφήνεια ότι η λεγόμενη πολυμερής θέσμιση της παγκόσμιας οικονομίας δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και δεν αποτελεί παρά μια ακόμη  οικονομική άσκηση επί χάρτου.

• Παρόλο τις ουσιώδεις αυτές προσπάθειες προς την εδραίωση μιας φιλελεύθερης προσέγγισης του διεθνούς εμπορίου, το διεθνές καθεστώς ελεύθερου εμπορίου δέχεται νέες απειλές στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, γεγονός που καθιστά το μέλλον του αβέβαιο. 
• Καταρχήν, κλυδωνίζεται το θεωρητικό υπόβαθρο από το οποίο αντλούνται τα επιχειρήματα υπέρ της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου λόγω της μετάβασης από το συγκριτικό στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και της διαμόρφωσης και εδραίωσης της θεωρίας του στρατηγικού εμπορίου. 
• Παράλληλα, οι εθνικές κυβερνήσεις αναπτύσσουν έναν προβληματισμό αναφορικά με την ανωτερότητα του ελεύθερου εμπορίου στην εθνική και παγκόσμια οικονομική ευημερία, λόγω των πολιτικών πιέσεων που δέχονται από τους χαμένους  της παγκοσμιοποίησης, οι οποίοι υπερασπίζονται ότι το ελεύθερο εμπόριο έρχεται σε σύγκρουση με τα τοπικά συμφέροντα, είναι υπεύθυνο για την αυξανόμενη ανεργία και συνιστά απειλή για εθνική κυριαρχία και κουλτούρα των εθνών, την ευημερία των εργαζομένων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την προστασία του περιβάλλοντος.

Τέλος, τα κράτη, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των εγχώριων οικονομιών από την παγκόσμια απειλή, όπως εκλαμβάνουν το ελεύθερο διεθνές εμπόριο, συσπειρώνονται σε συμμαχίες και αναπτύσσουν με την υπογραφή προτιμισιακών εμπορικών συμφωνιών προστατευτικούς μηχανισμούς περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης. Το ερώτημα που προκύπτει σχετικά με τα σχηματιζόμενα αυτά οικονομικά μπλοκ είναι κατά πόσον συμβάλουν τελικά στη δημιουργία εμπορίου ή στην εκτροπή εμπορίου και κατά πόσο τα οφέλη από τη δημιουργία εμπορίου θα αντισταθμίσουν τελικά τις απώλειες από την εκτροπή εμπορίου.

Ο εντατικοποιημένος διεθνής ανταγωνισμός και ο οξυνόμενος αγώνας για την τεχνολογική υπεροχή εξελίχθηκαν σε σημαντικά στοιχεία που τροφοδοτούν την τάση προς τον οικονομικό περιφερισμό. Στην Ευρώπη , στην Αμερική , στην Ασία του Ειρηνικού, καθώς και αλλού οι δεσπόζουσες δυνάμεις και οι σύμμαχοί τους σε κάθε περιφέρεια ένωσαν και ενώνουν τις δυνάμεις τους με σκοπό να αυξήσουν την οικονομική τους ισχύ και το διαπραγματευτικό τους βάρος στις παγκόσμιες οικονομικές διαπραγματεύσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η πρώτη περιφερειακή ένωση που συμμετέχει στις διεθνείς εμπορικές διαπραγματεύσεις ως περιφερειακό μπλόκ.
Ο οικονομικός περιφερισμός έγινε ένα μέσο που επιτρέπει στις επιχειρήσεις της περιφέρειας να αυξάνουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους . Οι διάφορες μορφές εμπορικών συμφωνιών (τελωνειακές ενώσεις, ζώνες ελεύθερου εμπορίου και ενιαίας αγοράς) προσφέρουν σε κάποιο βαθμό πλεονεκτήματα του ελεύθερου εμπορίου, όπως οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή, ενώ ταυτόχρονα  αρνούνται τα ίδια πλεονεκτήματα στους ξένους εκτός κι αν αυτοί επενδύσουν στην εσωτερική αγορά και ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των χωρών – μελών για μεταφορές τεχνολογίας και δημιουργίας θέσεων εργασίας. Ο περιφερισμός διευκολύνει επίσης τη συνένωση των οικονομικών πόρων και τη συγκρότηση περιφερειακών επιχειρησιακών συμμαχιών. Ως εκ τούτου , είναι στην πράξη , μια σημαντική στρατηγική την οποία μετέρχονται ομάδες κρατών για να αυξήσουν την πολιτική και οικονομική τους ισχύ.
Παρά τις αντιρρήσεις των οικονομολόγων της «καθαρής θεωρίας του εμπορίου» η αδήριτη πραγματικότητα  δείχνει προς εντελώς άλλη κατεύθυνση. Ο οικονομικός περιφερισμός φαίνεται ότι διαθέτει  σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι της παγκόσμιας πολυμέρειας.  Οι περιφερειακές συμφωνίες μπορούν να διευθετήσουν σημαντικά θέματα που δεν καλύπτονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, ζητήματα που είναι σχεδόν αδύνατον να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μέσω διαπραγματεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Μπορεί να διευκολύνει το εμπόριο μεταξύ των μελών της και να βοηθήσει στην οικονομική μεγέθυνση του συνόλου της περιφέρειας. Μπορεί επίσης να εγγυηθεί την πρόσβαση ορισμένων μικρότερων χωρών στις αγορές μεγαλύτερων χωρών.
Βεβαίως η παρατηρούμενη αύξηση της περιφερειοποίησης της διεθνούς οικονομίας αντιπροσωπεύει σοβαρή πρόκληση για την αποτελεσματική διακυβέρνηση της παγκόσμιας οικονομίας. Μέχρι σήμερα ο κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας σε εχθρικά περιφερειακά οικονομικά μπλοκ, με σημαντικούς περιορισμούς στις εισαγωγές και στις επενδύσεις , δεν έχει πραγματοποιηθεί.

• Όμως αυτό που προκύπτει από την παρατήρηση της πραγματικότητας είναι ότι μέχρι σήμερα φαίνεται ότι το μέλλον της σχέσης μεταξύ παγκοσμιοποίησης και περιφερειοποίησης  γέρνει σιγά αλλά σταθερά υπέρ της δεύτερης.  (blogger: πιστεύω και ελπίζω ότι ο κ. Μελάς έχει δίκιο. Αυτό σημαίνει ότι το κράτος που ξέραμε θα συνεχίσει να υπάρχει - αφού αλλάξει σε αρκετά σημεία - αλλά μάλλον η παγκοσμιοποίηση, ως χυλοποίηση δεν φαίνεται να προχωράει, ή αλλιώς έδωσε ήδη αρκετά κέρδη στους οικονομικο-πολιτικούς απατεώνες που υπηρέτησαν και υπηρετούν την παγκοσμιοποίηση... Στη χώρα μας η ποδηγέτηση είναι τέτοια που όλα τα κόμματα - ως εξαρτημένες - εξαγορασμένες δομές υπηρέτησαν και υπηρετούν πιστά την χυδαία μορφή - ληστρική της παγκοσμιοποίησης. 

• Οι γαλλικές προεδρικές εκλογές και το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο)

Όμως οι κίνδυνοι για μια τέτοια εξέλιξη υπάρχουν και μάλιστα να έχουν αυξηθεί τελευταία λόγω των εξελίξεων στην παγκόσμια οικονομία. Υπό αυτές τις συνθήκες, καλείται η παγκόσμια κοινότητα μέσω των διεθνών διαπραγματεύσεων να δώσει λύσεις στα πολυσύνθετα προβλήματα που υπονομεύουν τα πολιτικά θεμέλια του σύγχρονου διεθνούς εμπορικού καθεστώτος, προκειμένου να προωθεί ο απώτερος στόχος της παγκόσμιας οικονομικής ευημερίας.
ΠΗΓΗ